Η διαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών είναι ένα ευαίσθητο και πολυσύνθετο θέμα, το οποίο άπτεται σοβαρών πτυχών τόσο του εθνικού μας ζητήματος και της προσφυγικής πολιτικής, όσο και ευρύτερων θεμάτων κοινωνικής δικαιοσύνης και διαφάνειας, ακόμη και διαφθοράς. Ως εκ τούτου, δικαίως απασχολεί την κοινωνία.
Πρόκειται για τη διαχείριση και εκμετάλλευση μια τεράστιας σε αξία περιουσία, αφού η ολική της έκταση στις ελεύθερες περιοχές ανέρχεται στις 455.306 σκάλες (609.110.086 τ.μ.) και αντιπροσωπεύει το 10,14% της έκτασης γης των ελεύθερων περιοχών. Παγκυπρίως, είναι 848.858 σκάλες (1.135.602.232 τ.μ.) που αντιπροσωπεύει το 12,3% της συνολικής έκτασης γης της Κύπρου.
Παρά το γεγονός ότι εδώ και αρκετά χρόνια το θέμα όντως απασχολούσε την κοινωνία, η σοβαρή και ουσιαστική συζήτηση του θέματος για την ίδια την πολιτεία αποτελούσε ταμπού, αφού οι διαχρονικές στρεβλώσεις που δημιουργήθηκαν είτε ήταν πολύ δύσκολο να επιλυθούν είτε λειτουργούσαν προς όφελος των ευνοούμενων όλων των κομματικών χώρων ή πολιτικών χρωματισμών.
Στρεβλώσεις που οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στο ότι τα πρώτα χρόνια μετά από την εισβολή και κάτω από την πίεση των συνθηκών και των πολύ πιεστικών αναγκών που επικρατούσαν για άμεση στέγαση και επαναδραστηριοποίηση του προσφυγικού κόσμου και της οικονομίας, η διαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών ρυθμιζόταν κατά τρόπο αποσπασματικό με βάση Αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου και αργότερα με Διατάγματα.
Η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια για νομοθετική ρύθμιση έγινε μόλις το 1991 όταν ψηφίστηκαν οι περί Τουρκοκυπριακών Περιουσιών Νόμοι 139/1991 έως 68(I)/2012, με βάση τους οποίους, για πρώτη φορά, θεσπίστηκαν Κανονισμοί που διέπουν τη διαχείριση, εκμίσθωση και χρήση των τουρκοκυπριακών περιουσιών από τον Υπουργό Εσωτερικών, ως κηδεμόνα τουρκοκυπριακών περιουσιών περιουσιών.
Ο Νόμος του 1991 όμως, δεν οδήγησε στον απαιτούμενο εξορθολογισμό της διαχείρισης των τουρκοκυπριακών περιουσιών για τρεις κυρίως λόγους:
1. Τεράστιες στρεβλώσεις και μεγάλη διανομή περιουσίας αν και νομότυπα, είχε προηγηθεί τα χρόνια πριν από το 1991 που δεν υπήρχαν θεσμοθετημένα κριτήρια. Αυτό δημιούργησε τετελεσμένα που ήταν από δύσκολο ως παράνομο να ανατραπούν.
2. Οι ίδιες οι πρόνοιες της νομοθεσίας του 1991 και τα κριτήρια τα οποία θεσπίστηκαν και τα οποία ισχύουν ακόμη, δεν ήταν επαρκή στο να διασφαλίσουν την διαφάνεια και την ισονομία.
3. Η φιλοσοφία της πολιτικής της διαχείρισης των τουρκοκυπριακών περιουσιών την οποία εκφράζει η ισχύουσα νομοθεσία, διέπεται περισσότερο από τις ανάγκες της περιόδου αμέσως μετά από την εισβολή παρά τις κοινωνικές, προσφυγικές, και οικονομικές πραγματικότητες του 2017.
Η παρούσα Κυβέρνηση, είναι η πρώτη κυβέρνηση μετά από την εισβολή, η οποία πιστεύω τόλμησε και τολμά να θέσει τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων, τόσο μέσω της πρώτης μεγάλης, συντεταγμένης, και χωρίς τυμπανοκρουσίες προσπάθειας που άρχισε πριν από τρία χρόνια από τον προκάτοχο μου κ. Σωκράτη Χάσικο, για άρση των παρανομιών και των παρατυπιών όσο και από το ότι για πρώτη φορά η Κυβέρνηση θέτει δημόσια το θέμα ανάγκης ριζικής αναθεώρησης της πολιτικής διαχείρισης των τουρκοκυπριακών περιουσιών, μέσα από ένα ανοικτό συντεταγμένο διάλογο όχι πίσω από κλειστές πόρτες.
Και για τα δύο θα αναφερθώ πιο κάτω.
Τί ισχύει σήμερα;
Ο πολίτης πρέπει να γνωρίζει με πάσα διαφάνεια την ισχύουσα κατάσταση. Σήμερα, οι τουρκοκυπριακές περιουσίες στις ελεύθερες περιοχές χρησιμοποιούνται από 20.621 χρήστες, ως ακολούθως:
• Μόνιμες κατοικίες: 4.737
• Εξοχικές κατοικίες: 1.342
• Επαγγελματικά υποστατικά: 2.831
• Γεωργικοί κλήροι: 8894 (επιμέρους συμβόλαια), που καλύπτουν συνολική έκταση γης 30.179 εκτάρια
• Άλλοι χώροι: 2.817
Από το σύνολο των 20.621 χρηστών των τουρκοκυπριακών περιουσιών οι 17.836 ή 86,5% είναι εκτοπισθέντες και οι 2.785 (13,5%) είναι μη εκτοπισθέντες.
Με δεδομένο ότι οι κάτοχοι προσφυγικής ταυτότητας ξεπερνούν τις 280.000 συμπολίτες μας και μόνο ένα μικρό ποσοστό επωφελείται αυτής της περιουσίας, συνάγεται ότι εν έτη 2017, η πιθανότητα άσκησης αποτελεσματικής προσφυγικής πολιτικής με βάση τις ισχύουσες πολιτικές, είναι σημαντικά περιορισμένη.
Τί προνοεί το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο;
Συνοπτικά, λειτουργεί Συμβουλευτική Επιτροπή (άρθρο 4) η οποία εξετάζει θέματα γενικής πολιτικής και αιτήματα για εκμίσθωση/παραχώρηση τουρκοκυπριακής περιουσίας στην Κυβέρνηση, σε Οργανισμούς Δημόσιας Ωφελείας, σε Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης (άρθρο 6Β) και σε φυσικά ή άλλα νομικά πρόσωπα.
Η Συμβουλευτική Επιτροπή έχει τριετή θητεία και αποτελείται από τον Κηδεμόνα ή εκπρόσωπό του, τρία μέλη από υπουργεία, εκπρόσωπο της ΠΕΠ, ένα εκπρόσωπο από κάθε αγροτική οργάνωση, εκπρόσωπο της ΠΟΒΕΚ και από ένα εκπρόσωπο από κάθε κοινοβουλευτικό κόμμα.
Για σκοπούς ταχύτερης ανταπόκρισης στα προβλήματα και τις αιτήσεις, σε κάθε επαρχία συστάθηκαν τρεις Ειδικές Επιτροπές με την ίδια σύνθεση, οι οποίες εξετάζουν συναφή αιτήματα.
Τα κριτήρια για παραχώρηση τουρκοκυπριακής περιουσίας αφορούν στις περιπτώσεις:
• Παραχώρησης κατοικιών για μόνιμη στέγαση
• Παραχώρησης κλήρων για γεωργική και κτηνοτροφική εκμετάλλευση
• Παραχώρησης επαγγελματικών υποστατικών
Και για τις τρεις περιπτώσεις βασικό κριτήριο είναι ο αιτητής να είναι πρόσφυγας.
Τα άλλα κριτήρια είναι:
Για την παραχώρηση κατοικιών για μόνιμη στέγαση:
• τουλάχιστον το ένα μέλος της οικογενείας να είναι πρόσφυγας,
• να δίνεται προτεραιότητα στις περιπτώσεις όπου και οι δύο σύζυγοι είναι πρόσφυγες,
• η οικονομική κατάσταση της οικογενείας, η σύνθεσή της, το πολυμελές και η ηλικία των μελών,
• οι υποψήφιοι να μην έχουν ιδιόκτητη κατοικία, ή να είναι κάτοχοι ακίνητης περιουσίας σημαντικής αξίας στις ελεύθερες περιοχές, ή και να έχουν επωφεληθεί από άλλα στεγαστικά προγράμματα της Κυβέρνησης.
Για την παραχώρηση κλήρων για γεωργική και κτηνοτροφική εκμετάλλευση:
• πρόσφυγες που να ασκούν αποκλειστικά το επάγγελμα του γεωργού, του κτηνοτρόφου ή του γεωργοκτηνοτρόφου,
• προτεραιότητα στους πρόσφυγες που κατοικούν στην περιοχή όπου ευρίσκεται η γεωργική/κτηνοτροφική γη.
Για την παραχώρηση επαγγελματικών υποστατικών:
• πρόσφυγες, χωρίς ιδιόκτητη επαγγελματική στέγη και χωρίς σημαντική περιουσία,
• η οικονομική κατάσταση και περιουσία της οικογενείας, η σύνθεσή της, ο αριθμός και η ηλικία των μελών, και
• η ανάγκη οικονομικής στήριξης της συγκεκριμένης επαγγελματικής δραστηριότητας από το κράτος.
Οι αποφάσεις της κάθε Ειδικής Επιτροπής καταγράφονται σε πρακτικό, το οποίο υποβάλλεται στον Κηδεμόνα τουρκοκυπριακών περιουσιών για έλεγχο και ανάλογη έγκριση. Η απόφαση του Κηδεμόνα κοινοποιείται στους οικείους Επάρχους και στον Πρόεδρο της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Προσφύγων, καθώς και στα μέλη της Συμβουλευτικής Επιτροπής για ενημέρωση.
Αντιλαμβάνεστε ότι τα πιο πάνω κριτήρια είναι αρκετά διευρυμένα, ενώ στην εξέτασή τους υπάρχει αρκετή ευελιξία, αφού κριτήρια όπως «η ανάγκη οικονομικής στήριξης», η «σημαντική περιουσία», η «οικονομική κατάσταση της οικογένειας» δεν είναι απολύτως αντικειμενικά και καθορισμένα, και μάλιστα χωρίς να υπάρχει καθορισμένο και σαφές σύστημα προτεραιοποίησης, ιεράρχησης αλλά και ελέγχου.
Υπηρεσία Διαχείρισης Τ/Κ Περιουσιών
Η ευθύνη της εφαρμογής των σχετικών νομοθεσιών ανατέθηκε στην Υπηρεσία Διαχείρισης Τουρκοκυπριακών Περιουσιών, με τις ακόλουθες αρμοδιότητες:
• Παραχώρηση κατοικιών για μόνιμη στέγαση, κλήρων, και επαγγελματικών υποστατικών.
• Συντήρηση τουρκοκυπριακών μνημείων και οικιών.
• Πώληση, απαλλοτρίωση, επίταξη, φιλικοί διακανονισμοί τουρκοκυπριακών περιουσιών, ανακτήσεις τουρκοκυπριακών περιουσιών που κατακρατούνται παράνομα.
Σήμερα η Υπηρεσία, η οποία καλείται να διαχειριστεί μια περιουσία αξίας αρκετών δισεκατομμυρίων ευρώ, στελεχώνεται παγκύπρια από 73 συνολικά άτομα, εκ των οποίων μόνο τα εννέα ανήκουν στην κατηγορία του επιστημονικού προσωπικού.
Είναι μια Υπηρεσία που για πολλούς και διάφορους λόγους ουδέποτε στελεχώθηκε κατάλληλα, και ήταν και είναι αδύνατον, πέραν της απλής διαχείρισης, να διαμορφώσει σύγχρονες πολιτικές ή να ελέγχει αποτελεσματικά τη νόμιμη χρήση όλων αυτών των περιουσιών.
Ταμείο Τουρκοκυπριακών Περιουσιών
Σύμφωνα με το άρθρο 11 των περί Τουρκοκυπριακών Περιουσιών Νόμων, όλες οι εισπράξεις κατατίθενται στο Ταμείο Τουρκοκυπριακών Περιουσιών, το οποίο έχει το δικό του προϋπολογισμό ο οποίος καταρτίζεται κάθε χρόνο από τον Κηδεμόνα Τουρκοκυπριακών Περιουσιών και εγκρίνεται από το Υπουργικού Συμβουλίου και τν Βουλή.
Το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων του Ταμείου αποτελεί η κρατική χορηγία, η οποία ανέρχεται περίπου στα 8,5εκ. ευρώ ετησίως (προϋπολογισθείσα δαπάνη) και καλύπτει:
• την αντιμισθία του προσωπικού της Υπηρεσίας Διαχείρισης Τουρκοκυπριακών Περιουσιών,
• τη συντήρηση τουρκοκυπριακών οικιών στις οποίες διαμένουν πρόσφυγες και τη συντήρηση σε οικισμούς αυτοστέγασης,
• τη σύνδεση των τουρκοκυπριακών περιουσιών με τα αποχετευτικά συστήματα και τα τέλη αποχέτευσης
Πέραν της κρατικής χορηγίας, το Ταμείο για το 2017, έχει συνολικά έσοδα της τάξης των €3,2εκ. από ενοίκια και €3,9εκ. από εκτέλεση διαφόρων έργων. Τα συνολικά έξοδα είναι ύψους €15,4εκ.
Το συμπέρασμα που προκύπτει τόσο από τον αριθμό των χρηστών όσο και το ύψος των εσόδων του Ταμείου είναι ότι η διαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών, είναι κάθε άλλο παρά ορθολογική. Από μια τεράστια περιουσία, τα οφέλη τόσο σε έσοδα όσο και σε αριθμό χρηστών είναι δυσανάλογα μικρά, ενώ ο προϋπολογισμός του Ταμείου είναι ελλειμματικός και απαιτείται κάθε χρόνο πρόσθετη επιδότηση από το κράτος.
Επομένως, οφείλουμε πλέον ως πολιτεία να παραδεχτούμε ότι δεν μας προβληματίζουν μόνο οι παρατυπίες και παρανομίες αλλά και η μη ορθολογική διαχείριση των περιουσιών αυτών επ’ ωφελεία, σε τελευταία ανάλυση, του συνόλου του προσφυγικού κόσμου ή τουλάχιστον μιας πιο μεγάλης μερίδας.
1. ΠΑΡΑΤΥΠΙΕΣ / ΚΑΚΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
Λόγω των αδυναμιών που έχω ήδη επισημάνει αλλά και του διαχρονικά πρόχειρου σχεδιασμού και προγραμματισμού, παρατηρήθηκαν παρατυπίες, αυθαιρεσίες και παρανομίες που είναι σε γνώση μας και οι κυρίως αφορούν:
1. Υπεκμίσθωση ή εκχώρηση του μισθίου, σε τρίτο μη δικαιούχο πρόσωπο.
2. Παράνομη εκμετάλλευση και κερδοσκοπία από μη δικαιούχους.
3. Τιμές που δεν αντιπροσωπεύουν τις πραγματικές αξίες, εξού και τα μικρά έσοδα του Ταμείου.
4. Μη υιοθέτηση κριτηρίων. Εδώ ενδεχομένως να προκύπτουν και θέματα αμεροληψίας ή αντικειμενικότητας λειτουργών.
5. Αγοραπωλησίες με σκοπό τον πλουτισμό κατά παράβαση των προϋποθέσεων που τέθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο και τις σχετικές Γνωματεύσεις του Γενικού Εισαγγελέα.
6. Εξοχικές κατοικίες χρησιμοποιούνται είτε ως αποθήκες είτε ως εμπορικές επιχειρήσεις, ενώ σε κάποιες κτίστηκαν τουριστικά διαμερίσματα με κολυμβητήρια.
Πέραν των πιο πάνω παρατυπιών και αυθαιρεσιών, διαπιστώθηκαν και άλλα προβλήματα που προκύπτουν από:
• την έλλειψη διαφάνειας στις ακολουθούμενες διαδικασίες,
• την αδυναμία του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου να περιορίσει την υποκειμενικότητα αφήνοντας περιθώριο για αυθαιρεσίες,
• την αδυναμία είσπραξης ενοικίων (καθυστερημένες/συσσωρευμένες οφειλές),
• την απουσία μηχανισμού έγκαιρου κι αποτελεσματικού ελέγχου και εποπτείας,
• την περιορισμένη παραγωγική δυναμικότητα λόγω μικρών, πολυτεμαχισμένων κλήρων,
• τα τετελεσμένα παράνομων ενεργειών λόγω απραξίας ή και ανοχής στο παρελθόν,
• την ελλιπή επιχειρηματικότητα (οι ετήσιες συμβάσεις είναι αντικίνητρο μακροπρόθεσμων επενδύσεων οικονομικής μεγέθυνσης),
• το ανεπαρκές λογισμικό σύστημα που δεν είναι συνδεδεμένο με τα λογισμικά του Τμήματος Κτηματολογίου και του Αρχείου Πληθυσμού, ούτως ώστε να γίνεται έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση των κτηματολογικών δεδομένων και των στοιχείων των αιτητών/μισθωτών (π.χ. αποβιώσαντες),
• τις κομματικές, τοπικές και άλλες παρεμβάσεις.
Ενέργειες που έγιναν από αυτή την Κυβέρνηση
Οι διαχρονικές στρεβλώσεις των τελευταίων δεκαετιών δημιούργησαν ένα φαύλο κύκλο παρατυπιών, συμφερόντων και κερδοσκοπίας από κάποιους που εκμεταλλεύτηκαν την πολυπλοκότητα του συστήματος, την αδιαφάνεια ή τις πολιτικές ή προσωπικές τους διασυνδέσεις.
Παρά τις δυσκολίες, αυτή η Κυβέρνηση, υπό την υπουργία του προκάτοχού μου κ. Σωκράτη Χάσικου είναι η πρώτη κυβέρνηση η οποία τόλμησε να λάβει ουσιαστικά μέτρα για την αντιμετώπιση των κακώς εχόντων.
Στο πλαίσιο αυτής της συντεταγμένης προσπάθειας πολλαπλασιάστηκαν και εντατικοποιήθηκαν οι επιτόπιοι έλεγχοι χρήσης των περιουσιών με βάση τους δικαιούχους και τα συμβόλαια. Παράλληλα, η διεκπεραίωση των συμβολαίων άρχισε να παρακολουθείται επισταμένως.
Και επειδή όλοι πρέπει να κρινόμαστε εκ του αποτελέσματος, το μέχρι τώρα αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας έχει ως ακολούθως:
1. Εξώσεις και ανακτήσεις
Τα τελευταία τρία χρόνια έγιναν παγκύπρια συνολικά 242 ανακτήσεις:
• Λευκωσία 49 (40 έχουν παραχωρηθεί σε νέους δικαιούχους)
• Λεμεσός 23 (10 έχουν παραχωρηθεί σε νέους δικαιούχους)
• Λάρνακα 30 (οι ανακτημένες κατοικίες έχουν ήδη παραχωρηθεί σε πρόσφυγες και για τα επαγγελματικά υποστατικά μελετώνται σχετικές αιτήσεις)
• Πάφος 140 (40 έχουν μισθωθεί και για τα υπόλοιπα εξετάζονται αιτήσεις)
Η παραχώρηση δεκάδων οικιών σε πραγματικούς δικαιούχους, πέραν της άρσης των παρατυπιών αποτελεί και μέτρο κοινωνικής δικαιοσύνης.
2. Δικαστικά μέτρα εναντίον παρανομούντων και οφειλετών
Τα τελευταία τρία χρόνια λήφθηκαν δικαστικά μέτρα παγκύπριασε 82 περιπτώσεις
• Λευκωσία 20
• Λεμεσός 12
• Λάρνακα (έχει ζητηθεί ανάκτηση των παρανομούντων)
• Πάφος 50
Τα δικαστικά μέτρα πάντα λαμβάνονται μετά που εξαντλείται η όποια προσπάθεια διακανονισμού ή εκεί που υπάρχει άρνηση συμμόρφωσης με τις νέες αποφάσεις του Κηδεμόνα.
3. Διακανονισμοί σταδιακής εξόφλησης οφειλόμενων ενοικίων
Τα τελευταία τρία χρόνια έγιναν 346 διακανονισμοί
• Λευκωσία 20
• Λεμεσός 120
• Λάρνακα 26
• Πάφος 180
4. Ιεραρχικές προσφυγές
Τα τελευταία τρία χρόνια υποβλήθηκαν 43 ιεραρχικές προσφυγές, εκ των οποίων οι 28 απορρίφθηκαν, οι δύο εγκρίθηκαν, οι δέκα εξετάζονται και οι τρεις αποσύρθηκαν.
Συγκεκριμένα:
• Λευκωσία 3 (1 εγκρίθηκε, 1 απορρίφθηκε και 1 υπό εξέταση)
• Λεμεσός 9 (1 εγκρίθηκε, 1 απορρίφθηκε, 3 αποσύρθηκαν, 4 εξετάζονται)
• Λάρνακα 19 ( 3 σε εκκρεμότητα, 16 απορρίφθηκαν)
• Πάφος 12 (10 απορρίφθηκαν, 2 εξετάζονται)
5. Όλες οι αιτήσεις κληρούχων τουρκοκυπριακής γης για επιδοτήσεις προς ΚΟΑΠ που θα υποβάλλονται στον ΚΟΑΠ από την 1 Ιανουαρίου 2018, θα πρέπει να συνοδεύονται με αντίγραφο της σχετικής Σύμβασης Μίσθωσης.
Ουδεμία επιδότηση δεν θα πληρώνεται πλέον εάν δεν συνοδεύεται από την αντίστοιχη σύμβαση.
Το επιχείρημα που προβάλλεται από κάποιους ότι ελλοχεύει ο κίνδυνος να χαθούν ευρωπαϊκά κονδύλια δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό, αφού δόθηκε επαρκής χρόνος για την σύναψη νόμιμων συβάσεων από νόμιμους δικαιούχους χρήσης.
6. Αναστολή αύξησης του 7% επί των συμβάσεων μίσθωσης ανά διετία και επανεξέταση μετά από τρία χρόνια σε σχέση με τους ρυθμούς ανάπτυξης. Είναι μια ρύθμιση που έγινε πρόσφατα και θα είναι προς όφελος του προσφυγικού κόσμου.
7. Μέτρα για ενίσχυση της διαφάνειας και της διευκόλυνσης των δικαιούχων, όπως η εισαγωγή από μερικές επαρχίες (Λευκωσία και Πάφος μερικώς) διαδικασιών γνωστοποίησης σε ενδιαφερόμενους μέσω διαδικτύου των διαθέσιμων τουρκοκυπριακών περιουσιών.
Εδώ θέλω να σημειώσω ότι ζούμε στην μικρή Κύπρο. Αντιλαμβάνεστε από τους αριθμούς το μέγεθος της προσπάθειας αλλά και μπορείτε να αναλογιστείτε και το μέγεθος των αντιδράσεων. Είτε αυτές οι αντιδράσεις αφορούν εξώσεις, είτε δικαστικά μέτρα, είτε προσφυγές οι οποίες ως επί το πλείστων απορρίπτονται από τον Υπουργό, είτε ακόμη και διακανονισμούς που αφορούν στην αποπληρωμή οφειλόμενων ή την αναθεώρηση συμβολαίων. Πιέσεις που ασκούνται τόσο σε λειτουργούς της Υπηρεσίας όσο και στον ίδιο το Υπουργό, με ποικίλους και διάφορους τρόπους.
Το μέγεθος της δουλειάς όμως που έχει γίνει μέχρι σήμερα, υπό αντίξοες μάλιστα συνθήκες, καταδεικνύει και τις αντιστάσεις μας αλλά και την αποφασιστικότητά μας να διορθώσουμε τα κακώς έχοντα.
Αυτή η προσπάθεια δεν μπορεί να μηδενίζεται από κανένα.
Καταγγελίες Δημάρχου Πάφου
Σε σχέση με τις καταγγελίες του Δημάρχου Πάφου θέλω να σας πληροφορήσω ότι από την πρώτη στιγμή ήμουν σε επικοινωνία μαζί του. Τον κάλεσα μάλιστα και είχα συνάντηση μαζί του στις 29 Αυγούστου 2017, στο Γραφείο μου.
Είμαστε αποφασισμένοι να συνεργαστούμε με όλους όσοι εμπλέκονται προς διαλεύκανση των όποιων καταγγελιών.
Ήδη χθες, 31 Αυγούστου 2017, κλιμάκιο του ΤΕΑ Αστυνομίας είχε συνάντηση με τον Αν. Διευθυντή του Υπουργείου Εσωτερικών κ. Κύπρο Κυπριανού και τον Αν. Διευθυντή της Υπηρεσίας Διαχείρισης Τουρκοκυπριακών Περιουσιών κ. Μάκη Οικονομίδη.
Οι ρητές οδηγίες μου είναι όπως οι Υπηρεσίες του Υπουργείου να συνδράμουν με κάθε τρόπο στην προσπάθεια με τις ανακριτικές Αρχές και να επιδείξουν ιδιαίτερη προσοχή σε ενδεχόμενα ποινικά αδικήματα λειτουργών του Υπουργείου για τα οποία θα είμαστε άτεγκτοι.
Συγκεκριμένα, πρόκειται για 23 συνολικά υποθέσεις από τις οποίες οι δεκατρείς αφορούν την επαρχία Πάφου, οχτώ υποθέσεις αφορούν στην επαρχία Λάρνακας και δύο υποθέσεις αφορούν στην επαρχία Λευκωσίας. Όλες οι περιπτώσεις είναι γνωστές στο Υπουργείο μας και ήδη τυγχάνουν χειρισμού από την Υπηρεσία Διαχείρισης Τουρκοκυπριακών Περιουσιών.
Για όλες τις υπό αναφορά περιπτώσεις, η κάθε μία εκ των οποίων είναι διαφορετική, το Υπουργείο, μέσω της Υπηρεσίας, έχει προχωρήσει σε συγκεκριμένα μέτρα όπως: ανακτήσεις υποστατικών, λήψη δικαστικών μέτρων, επιστολές για γνωμάτευση από τον Γενικό Εισαγγελέα, προειδοποιητικές επιστολές για άρση της παρανομίας κ.λπ. Κάποιος μικρός αριθμός βρίσκονται υπό διερεύνηση, ενώ σε κάποιο άλλο μικρό αριθμό περιπτώσεων, η διερεύνηση έχει ολοκληρωθεί χωρίς να έχει προκύψει η όποια παρανομία ή να χρειαστεί να ληφθούν μέτρα.
Ακολουθώντας την πάγια τακτική μου αλλά και σεβόμενος την έκκληση του Γενικού Εισαγγελέα όπως οι δημόσιες αναφορές σε τέτοιες περιπτώσεις γίνονται με φειδώ, και χωρίς να αναφέρω ονόματα, θα αναφερθώ μόνο στην περίπτωση μιας περιοχής, της περιοχής Μακένζι, η οποία συμπεριλαμβάνεται και στις καταγγελίες του Δημάρχου Πάφου.
Υπόθεση Μακένζι
Η υπόθεση Μακένζι αποτελεί αν θέλετε, ένα από τα πιο κλασικά παραδείγματα του τρόπου διαχείρισης των τουρκοκυπριακών περιουσίων και ίσως ένα από τα το χαρακτηριστικά.
Η ουσία είναι ότι το κράτος διαμοίρασε τουρκοκυπριακή περιουσία σε εκτοπισθέντες για να βοηθήσει στην επαναδραστηριοποίησή τους εξασφαλίζοντας τους μάλιστα και δάνεια προς ανέγερση σύγχρονων εγκαταστάσεων και για να σταματήσει η ασχήμια που επικρατούσε στην περιοχή, για όσους θυμούνται, με τα πρόχειρα παραπήγματα και τις ανύπαρκτές υγειονομικές εγκαταστάσεις.
Με δημόσιες του δαπάνες, το κράτος προχώρησε στον διαχωρισμό μέρους του τουρκοκυπριακού τεμαχίου (αρ. 93) ιδιοκτησίας του Εβκάφ, σε δεκαεπτά οικόπεδα, η διαχείριση των οποίων παραχωρήθηκε στον Δήμο Λάρνακας υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι θα εφαρμόζονταν οι ίδιες ρυθμίσεις, προϋποθέσεις και όροι που ισχύουν για όλες τις τουρκοκυπριακές περιουσίες.
Δεκατέσσερα από τα οικόπεδα αυτά παραχωρήθηκαν από τον Δήμο Λάρνακας σε δικαιούχους εκτοπισθέντες, οι οποίοι κατά το 1987 ανέγειραν κέντρα αναψυχής, με δικά τους έξοδα, καθώς και από δάνεια που τους παραχωρήθηκαν από το Ταμείο Δημοσίων Δανείων.
Άλλα τρία οικόπεδα παραχωρήθηκαν μεταγενέστερα στους εστιάτορες, τα υποστατικά των οποίων επηρεάστηκαν από την ανάπλαση/βελτίωση της οδού Πιαλέ Πασιά, στη Λάρνακα, με όρο ότι ο εστιάτορας δεν θα έχει δικαίωμα εκχώρησης ή υπεκμίσθωσης χωρίς την προηγούμενη γραπτή συγκατάθεση του Δήμου.
Επιπρόσθετα, στις Συμφωνίες Δανεισμού από το Ταμείο Δημοσίων Δανείων με τους εκτοπισθέντες στους οποίους παραχωρήθηκαν τα οικόπεδα αυτά, περιλαμβανόταν όρος ότι ενόσω διαρκεί η συμφωνία δανεισμού, ο αρχικός μισθωτής δεν μπορεί να ενοικιάσει, μεταβιβάσει, εκμισθώσει, υπενοικιάσει, αποξενώσει ή άλλως πώς να διαθέσει το τουριστικό κέντρο χωρίς την γραπτή συγκατάθεση των Δανειστικών Επιτρόπων.
Τίποτα από τα πιο πάνω σχεδόν δεν τηρήθηκε.
• Τα κέντρα αναψυχής υπενοικιάστηκαν ή πωλήθηκαν από τους αρχικούς πρόσφυγες μισθωτές σε άλλα πρόσωπα (φυσικά ή νομικά), σε ορισμένες περιπτώσεις σε μη πρόσφυγες, σε αντίθεση με τις πρόνοιες της σχετικής νομοθεσίας.
• Στη Σύμβαση Μίσθωσης που υπέγραψε ο Κηδεμόνας (Εκμισθωτής) με τον Δήμο Λάρνακας (Μισθωτής), εντοπίστηκαν αδυναμίες και παραλήψεις που δεν διασφάλιζαν τις πρόνοιες της νομοθεσίας και των σχετικών κανονισμών.
Συγκεκριμένα,
(i) Σύμφωνα με πρόνοια της Σύμβασης Μίσθωσης, ο μισθωτής δεν έχει το δικαίωμα να υπενοικιάζει και/ή υπεκμισθώνει και/ή εκχωρεί και/ή παραχωρεί το δικαίωμα χρήσης και /ή το δικαίωμα διαχείρισης και /ή εκμετάλλευσης του μισθίου και/ή να εκχωρήσει τα δικαιώματα του έναντι οποιουδήποτε ανταλλάγματος σε οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο ή εταιρεία, χωρίς την άδεια του εκμισθωτή. Συναφώς, ο δήμος προχώρησε σε υπογραφή συμβάσεων υπομίσθωσης των κέντρων αναψυχής με πρόσωπα ή εταιρείες, που όπως φαίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις δεν πληρούν τα κριτήρια που τίθενται στον νόμο.
(ii) Δεν περιλήφθηκε πρόνοια που να διασφαλίζει την αποπληρωμή των οφειλών στο Ταμείο Δημοσίων Δανείων, με αποτέλεσμα να εξακολουθούν να οφείλονται τεράστια ποσά από τους αρχικούς μισθωτές των κέντρων αναψυχής για πέραν των 19 ετών, με ορισμένους από αυτούς να μην έχουν προβεί σε οποιαδήποτε πληρωμή από την ημερομηνία λήψης του δανείου. Άρα, λόγω των παραλήψεων δεν διαφυλάχτηκαν τα δικαιώματα του κράτους και του κοινωνικού συνόλου.
(iii) Παρά τις υποδείξεις της Νομικής Υπηρεσίας, το 2008 δεν περιλήφθηκε στις συμβάσεις μίσθωσης όρος ότι η ενοικίαση τερματίζεται αυτοδίκαια με τον θάνατο, την πτώχευση του φυσικού προσώπου ή τη διάλυση του νομικού προσώπου που ενεργεί ως μισθωτής.
Εάν τηρούνταν οι υποδείξεις, θα παρεμποδιζόταν η διαιώνιση της ενοικίασης και η σιωπηρή μεταβίβαση των δικαιωμάτων σε τρίτους. Επίσης, δεν τηρήθηκε όρος που να απαγορεύει τη μεταβίβαση των μετοχών εταιρείας που ενεργεί ως μισθωτής σε τρίτους, διαρκούσης της σύμβασης, για να μην επιτυγχάνεται η υπενοικίαση ή μεταβίβαση των δικαιωμάτων με παράκαμψη του Κηδεμόνα.
Όπως διαφαίνεται και από τις εκθέσεις της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, από το 2003 υπάρχει σωρεία άλλων παρατυπιών και παρανομιών.
Από πλευράς Υπουργείου Εσωτερικών για τις οκτώ περιπτώσεις εστιατορίων υπεκμισθωμένα σε τρίτους μη δικαιούχους, προχωρήσαμε ήδη σε τερματισμό του συμβολαίου με τον Δήμο Λάρνακας (31 Δεκεμβρίου 2016).
Στο στάδιο αυτό, για τα δεκατέσσερα κέντρα και τρία οικόπεδα της περιοχής γίνεται μελέτη από Υπηρεσία Τουρκοκυπριακών περιουσιών, σε συνεργασία με τον Γενικό Ελεγκτή, τον Γενικό Εισαγγελέα και το Τμήμα Εσωτερικών Προσόδων που αφορά στη διερεύνηση για το ποιοι είναι οι πραγματικοί χρήστες, τί ακριβώς καταβάλλουν ως αντιμισθία και τί οφείλουν στο κράτος από πλευράς φορολογίας.
Τα ήδη οφειλόμενα στους Δανειστικούς Επιτρόπους ανέρχονται σήμερα σε 786.137 ευρώ, ενώ τα οφειλόμενα στον Δήμο Λάρνακας στα 353.579 ευρώ.
Η διερεύνηση θα ολοκληρωθεί σε 3 με 4 μήνες οπόταν και θα ληφθούν οι κατάλληλες αποφάσεις και θα υπογραφούν νέα νομότυπα συμβόλαια.
Ο στόχος δεν είναι και δεν πρέπει να είναι ο τερματισμός μιας τέτοιας έκτασης οικονομικής δραστηριότητας, αλλά τα οφέλη αυτής της δραστηριότητας, τα οποία ενδεχομένως να ανέρχονται σε εκατομμύρια ευρώ ετησίως, να διοχετεύονται στον προσφυγικό κόσμο και όχι για τον πλουτισμό ενός πολύ μικρού αριθμού ατόμων που έτυχε χρόνια πριν να μισθώσουν αυτές τις περιουσίες.
Τα πιο πάνω αποδεικνύουν τόσο την αποφασιστικότητα και εντατική προσπάθειά μας τόσο για εντοπισμό και πάταξη της οποιασδήποτε κακοδιαχείρισης που έχει συσσωρευτεί όλα αυτά τα χρόνια όσο όμως και την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος, αφού η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή. Είναι γι’ αυτό που αντί πολιτικές ατάκες ή αφοριστικές δηλώσεις χρειάζεται η συνδρομή όλων για να διορθώσουμε τα κακώς έχοντα, προς όφελος της κοινωνίας και του προσφυγικού κόσμου.
Η μεγάλη απορία βέβαια είναι γιατί για τόσα χρόνια δεν έγινε απολύτως τίποτα που να διασφαλίσει τα συμφέροντα του κράτους και κατ’ επέκταση του προσφυγικού κόσμου, με αποτέλεσμα να αφεθεί το κράτος να εισπράττει ψίχουλα και ορισμένοι προνομιούχοι μερικές δεκάδες χιλιάδες ευρώ κάθε μήνα.
Ένα άλλο ερώτημα που προκύπτει και που βέβαια δεν ισχύει μόνο για την περίπτωση Μακένζι είναι αν πολιτικές που υιοθετήθηκαν τη δεκαετία του ‘70 ή και του ‘80 και πιο μετά, και που ενδεχομένως, με τα δεδομένα εκείνων των εποχών, να ήταν σωστές και να εξυπηρέτησαν τον προσφυγικό κόσμο, εξακολουθούν και σήμερα, 43 χρόνια μετά από την εισβολή, όπου οι ανάγκες του προσφυγικού κόσμου έχουν σαφώς διαφοροποιηθεί, να συνεχίζουν να είναι πράγματι οι πιο σωστές ή μήπως πρέπει να τις ξαναδούμε κάτω από ένα νέο πρίσμα αναθεωρώντας μονοδιάστατες προσεγγίσεις άλλων εποχών.
2. ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ, ΣΤΟΧΟΙ, ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΘΑ ΛΗΦΘΟΥΝ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
Βασική επιδίωξή μας στο προσεχές μέλλον είναι ο περεταίρω εξορθολογισμός της διαχείρισης των τουρκοκυπριακών περιουσιών και η πάταξη των αυθαιρεσιών, παρατυπιών και παρανομιών με συγκεκριμένα μέτρα.
Βασικοί πυλώνες της πολιτικής μας είναι η διαφάνεια και η ίση μεταχείριση. Κάτι για το οποίο πάσχαμε στο παρελθόν και είναι κάτι στο οποίο εν πολλοίς οφείλονται τα σημερινά φαινόμενα.
Οι διαθέσιμες περιουσίες στο παρελθόν έρχονταν σε γνώση, στις πλείστες των περιπτώσεων, σε ένα περιορισμένο κύκλο ανθρώπων λόγω προσβάσεων ή άλλων πολιτικών, κομματικών ή προσωπικών διασυνδέσεων. Αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη αντικειμενικών κριτηρίων χρήσης των τουρκοκυπριακών περιουσιών, οδηγούσαν στην προνομιακή μεταχείριση κάποιων, που σε βάθος χρόνου κερδοσκοπούσαν εις βάρος της πλειονότητας των προσφύγων ή των άλλων δικαιούχων.
Εννέα προτάσεις πολιτικής για διαφάνεια και ισονομία.
Συγκεκριμένα, ο στρατηγικός σχεδιασμός μας για το επόμενο διάστημα αφορά:
1. Λεπτομερείς απογραφική έρευνα και επανεκτίμηση των τουρκοκυπριακών περιουσιών.
2. Υιοθέτηση νέας, ομοιόμορφης, και ενιαίας πολιτικής μίσθωσης τουρκοκυπριακών περιουσιών σε παγκύπρια βάση για χρήση ως κατοικία, επαγγελματική στέγη, και για γεωργικούς σκοπούς μέσω:
• Εισαγωγής απόλυτα αντικειμενικών κριτηρίων για την αξία της ακίνητης ιδιοκτησίας του αιτητή.
• Εισαγωγής μοριοδότησης για στάθμιση των κριτηρίων.
• Καθορισμού εισοδηματικών κριτηρίων.
• Υιοθέτησης κριτηρίου που να αφορά στην εγγραφή στο Μητρώο Αγροτών του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος και θα αφορά στην παραχώρηση γεωργικής κατά προτεραιότητα σε πρόσφυγες. Αν δεν υπάρχουν ενδιαφερόμενοι πρόσφυγες τότε θα υπάρχει πιθανότητα παραχώρησης σε άλλα πρόσωπα που ασχολούνται κατά κύριο λόγο με τη γεωργοκτηνοτροφία
Τα πιο πάνω θα αποτρέψουν την υποκειμενικότητα που ισχύει στη διάθεση των περιουσιών με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, το οποίο αφήνει χώρο για αυθαιρεσίες.
3. Εντατικοποίηση και αύξηση των επιτόπιων ελέγχων αλλά και της ικανότητας παρακολούθησης και ελέγχου είσπραξης προσόδων με ανάλογη ενίσχυση της Υπηρεσίας Τουρκοκυπριακών Περιουσιών.
4. Κατά προτεραιότητα διερεύνηση όλων των νομικών προσώπων που κατέχουν σημαντικής αξίας τουρκοκυπριακές περιουσίες. Γι’ αυτό τον σκοπό θα καταρτιστεί «πρόγραμμα ελέγχου», με βάση την αξία των περιουσιών, γιατί η κατάχρηση, η κερδοσκοπία και η κοινωνική αδικία γίνεται και μέσω της διάθεσης δυσανάλογης αξίας περιουσιών σε ορισμένα άτομα.
5. Υποχρεωτική δημοσιοποίηση, μέσω ιστοσελίδας αλλά και των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, τόσο των διαθέσιμων περιουσιών όσο και των αποφάσεων των Επιτροπών.
6. Δημοσιοποίηση αρχείου χρηστών και την κατηγορία περιουσίας και της χρήσης. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει να γίνει διαβούλευση και με την Επίτροπο Προσωπικών Δεδομένων.
7. Περιορισμός της θητείας των διορισθέντων στις Επιτροπές προς αποφυγή δημιουργίας ή εδραίωσης πελατειακών σχέσεων από τριετή σε διετή
8. Σύσταση Συμβουλευτικής Επιτροπής
Επανακαθορισμός της σύστασης των μελών και καθορισμός κριτηρίων για τα μέλη. Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε να μελετηθεί η αντικατάσταση των εκπροσώπων των κομμάτων. Θα μπορούσε επίσης να μελετηθεί η συμμετοχή νέων μελών, ούτως ώστε η επιτροπή να διευρυνθεί με άλλους φορείς για σκοπούς και διαφάνειας και ελέγχου. Για την αναθεώρηση της σύστασης της Συμβουλευτικής Επιτροπής θα ακολουθήσει η αναγκαία διαβούλευση.
9. Υιοθέτηση σύγχρονων συστημάτων εσωτερικού ελέγχου για συστηματικό έλεγχο και αντιμετώπιση, παρατυπιών ως προς την τήρηση των όρων των συμβάσεων, υπερβάσεων, μη αξιοποίησης/εγκατάλειψης περιουσίας, υπεκμισθώσεων μη δικαιούχων, ψευδών δηλώσεων και ενίσχυση συνεργασίας με την Ελεγκτική Υπηρεσία.
Τα πιο πάνω αφορούν προτάσεις πολιτικής με βάση τον στρατηγικό σχεδιασμό της Υπηρεσίας και του Υπουργείου. Αποτελούν σημαντικότατες προτάσεις που θα αλλάξουν τον τρόπο διαχείρισης των τουρκοκυπριακών περιουσιών βάσει των αρχών της ισονομίας, της διαφάνειας και της χρηστής διοίκησης. Είναι προτάσεις που θα θέσουν τέρμα στον υποκειμενισμό και αδιαφάνεια, που οδήγησε διαχρονικά σε αυθαιρεσίες, άλλες μικρότερες και άλλες μεγαλύτερες, στη χρήση αυτής της τεράστιας περιουσίας.
Αυτές οι κυβερνητικές προτάσεις θα πρέπει να οριστικοποιηθούν μετά από την κατάλληλη διαβούλευση και να συγκεκριμενοποιηθούν μετά από τη διενέργεια εξειδικευμένης μελέτης και σχεδίου δράσης.
Οι εν λόγω προτάσεις, αν και πολύ σημαντικές, δεν παρεκκλίνουν από την ισχύουσα φιλοσοφία και γενικότερη πολιτική διαχείρισης των τουρκοκυπριακών περιουσιών. Και όπως ανάφερα και στην εισαγωγή μου, η φιλοσοφία της πολιτικής διαχείρισης των τουρκοκυπριακών περιουσιών διαπνέετο από τις πιεστικές συνθήκες της περιόδου μετά από την εισβολή και όχι από τις πραγματικότητες και ανάγκες του 2017. Τόσον όσον αφορά στους δικαιούχους όσο και τις χρήσεις, όσο και την έννοια της «επιχειρηματικότητας» ή τους αυστηρότατους περιορισμούς στην προοπτική ανάπτυξης των τουρκοκυπριακών περιουσιών. Είναι μια πολιτική που δεν προωθεί την επιχειρηματικότητα και τις οικονομίες κλίμακας και κατ’ επέκταση, ούτε την αύξηση των εσόδων του ταμείου, ούτως ώστε να μπορεί να ασκηθεί ουσιαστική πολιτική μέσω του.
Δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε ότι η διαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών έχει βοηθήσει σημαντικά ένα αρκετά μεγάλο αριθμό προσφύγων στο παρελθόν. Είτε για σκοπούς στέγασης, είτε επαναδραστηριοποίησής τους στην οικονομία.
Δεν μπορούμε όμως ούτε να παραγνωρίσουμε ότι στο παρόν στάδιο δεν συνεισφέρει ουσιαστικά στην προσφυγική πολιτική. Ή τουλάχιστον ότι θα μπορούσε να συνεισφέρει περισσότερο. Μικρός αριθμός δικαιούχων σε σχέση με το σύνολο των προσφύγων, και έσοδα μόνο 3εκ. ευρώ από μια τεράστια περιουσία, και ένα ελλειμματικό ταμείο διαχείρισης. Πιστεύω ότι τα έσοδα από μια πιο ορθολογική διαχείριση με διαφορετικά κριτήρια θα μπορούσαν να ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερα, υπερπολλαπλάσια.
Τα έσοδα αυτά θα μπορούσαν να διατεθούν με ένα πολύ πιο αποτελεσματικό και δίκαιο τρόπο στο σύνολο του προσφυγικού κόσμου ανάλογα με τις ανάγκες του ή και λαμβάνοντας υπόψη την περιουσία που είχε στα κατεχόμενα.
Για τον σκοπό αυτό, ως κυβέρνηση θα μελετήσουμε την πρόσληψη εμπειρογνώμονα, με όρο εντολής να προτείνει τρόπους μιας πιο ορθολογικής διαχείρισης της τουρκοκυπριακής περιουσίας, με μεγιστοποίηση του οικονομικού της οφέλους, ούτως ώστε να μπορεί να παραχθεί μια πιο αποτελεσματική και κοινωνικά δίκαιη πολιτική για τον προσφυγικό κόσμο. Είναι κάτι που θα συζητήσω με όλους τους φορείς αλλά και τον πολιτικό κόσμο. Είναι ένα ευαίσθητο θέμα και για να γυρίσουμε σελίδα χρειάζεται εθνική συναίνεση.
Ως κυβέρνηση όμως οφείλουμε και είμαστε αποφασισμένοι να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους. Να ανοίξουμε θέματα, τα οποία αποτελούσαν ταμπού και τα οποία σίγουρα θα προκαλέσουν αντιδράσεις. Τόσο όσο αφορά στη μεγάλη προσπάθεια πάταξης των παρανομιών και των παρατυπιών όσο και την πιο ορθολογική διαχείριση των τουρκοκυπριακών περιουσιών. Το οφείλουμε και στον προσφυγικό κόσμο αλλά και στην ευρύτερη κοινωνία.
Ευχαριστώ.